Malbork (niem. Marienburg) został założony jako osada wokół zamku, którego budowę rozpoczęto w roku 1274, kiedy to na ziemie te przybył Zakon Krzyżacki. Otrzymała ona status miasta w roku 1286 na prawie chełmińskim, nadany przez tutejszego komtura Konrada von Thierberga. W przeciągu około 30 lat powstał tu mały zamek zawierający m.in. dom konwentualny, kaplice, dziedziniec i podzamcze. Wybudowano również Gdanisko - długi ganek z wieżą wybudowaną nad rzeką, pełniącą rolę ustępu, a także wieży obronnej. Zamek nazwano Grodem Marii - z niemieckiego Marienburg.

    14 września 1309 wielki mistrz zakonu Siegfried von Feuchtwagen przeniósł swą siedzibę z Wenecji do Malborka, dzięki czemu zamek i miasto stało się stolicą państwa krzyżackiego. Miasto Malbork liczyło wtedy 400 mężczyzn. W związku z nowymi potrzebami, zamek zaczęto rozbudowywać. Dzięki trwającym prawie 40 lat przekształceniom pierwotny zamek stał się dzisiejszym Zamkiem Wysokim. Otoczony został fosami i murami i stał się siedzibą wielkich mistrzów oraz najwyższych rangą dostojników krzyżackich. Dotychczasowe podzamcze stało się dzisiejszym Zamkiem Średnim - dom niższych rangą braci i gości rycerzy z zachodu. Wybudowano tu również Wielki Refektarz, Infirmerie dla starszych i chorych braci oraz Pałac Wielkich Mistrzów.

    Po bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 roku, król Polski Władysław Jagiełło oblegał bez powodzenia zamek przez 2 miesiące, mimo to ten test systemu obronnego zamku wykazał konieczność zmian, m.in. ze względu na rosnące znaczenie artylerii. Niektóre z kul wystrzelonych zza Nogatu dotarły do pomieszczeń Pałacu Wielkich Mistrzów. Obrońcy upamiętnili fakt pomyślnej obrony wmurowaniem kamiennej kuli nad kominkiem.

    W wieku XIV i początku XV kompleks zyskał trzeci człon - dzisiejszy Zamek Niski, zwany również Przedzamczem. Zawierał on w sobie Karwan - zbrojownię, spichlerz, budynki gospodarcze, a także kaplicę św. Wawrzyńca. Całość otoczona została murami, wieżami i fosami i połączona z murami obronnymi miasta.

    Podczas wojny trzynastoletniej, 7 czerwca 1457, Malbork został zajęty przez wojska polskie, a włączony do Polski na mocy pokoju toruńskiego w 1466. Tego dnia zamek dostał się na 315 lat od Polski, a fakt ten otwarty został wjazdem na zamek króla Kazimierza Jagielończyka oraz pierwszego gubernatora Prus Królewskich Jana Błażyńskiego. Poprzedniego dnia zamek opuścił wielki mistrz Ludwig von Erlichshausen, jednocześnie przenosząc stolicę do Królewca. Zamek zmienił swoją dotychczasową funkcję z klasztornej na twierdzę i magazyny. Administratorem został starosta królewski oraz podległy mu murgrabia. Cały zamek był odtąd zaniedbywany, ze względu na brak funduszy na utrzymanie i restaurację.

    Działania wojenne wojen polsko-szweckich w większości oszczędziły zamek. Szwedzi zajmowali go w latach 1626 i 1656. Król szwedzki Karol Gustaw nakazał m.in. otoczyć zamek wałami ziemnymi. Zachowały się nieliczne ślady tych umocnień. Zamek nigdy nie został zdobyty przez Polaków - został przekazany w wyniku pokoju w Oliwie.

    W maju 1644 spaliły się dachy Zamku Wysokiego oraz część krużganków. Odbudowa przyniosła im nowy, barokowy wygląd. W 1647 odbudowano dach nad kościołem. Ze względu na wolno idącą restaurację, w 1675 roku zawaliło się część sklepień, m.in. w Kapitularzu. W XVIII na polecenie króla Augusta II, położono nowe dachy nad Zamkiem Wysokim. W 1756-1767 powstaje na zamku gmach kolegium jezuickiego, który przez pewien czas opiekuje się kościołem Najświętszej Marii Panny. Remonty na zamku ograniczyły się do bieżących napraw.

    W wyniku I rozbioru Polski w 1772, Malbork zostaje zajęty przez wojska pruskie. Zamek stał się koszarami i był przebudowywany na potrzeby wojska. W 1799 roku Fryderyk Wilhelm III zalecił zamianę Zamku Wysokiego na magazyny wojskowe. Coraz częściej pojawiały się głosy za konserwacją, restauracją i zaprzestaniem rozbiórek i przebudów historycznej twierdzy.

    Po wycofaniu się wojsk napoleońskich, w 1816 roku utworzono Zarząd Odbudowy Zamku w Malborku (niem. Schloßbauverwaltung Marienburg). Odtąd średniowieczny zabytek dostał się pod opiekę czułych na piękno twierdzy restauratorów i dynamicznie przywracano mu oryginalny blask. W 1872 odbyły się w Malborku uroczystości z okazji stulecia powrotu Prus Zachodnich do Królestwa Pruskiego, które uczuliły władze i historyków na piękno obiektu. W 1881 rząd pruski zadecydował o odbudowie kościoła Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim. Restauratorzy pozyskiwali liczne fundusze na opiekę i rekonstrukcję zamku aż do wybuchu II Wojny światowej. Zamek stał się dumą mieszkańców tych okolic, a także całych Prus. W 1857 roku miasto Malbork otrzymało połączenie kolejowe do Berlina i do Królewca.

    1 maja 1933 na zamku zawisła flaga III Rzeszy. Zabytek stał się miejscem uroczystości wyższych funkcjonariuszy partii NSDAP. 1 września 1939 na zamku uroczyście ogłoszono powrót do Niemiec terytoriów dawnych Prus Zachodnich. W maju 1940 do Malborka przybyły z Wawelu kopie chorągwi krzyżackich - Banderia Pruntenorum. W 1944 zaczęto zabezpieczanie zamczyska przed nalotami bombowymi. Zdemontowano wszystkie witraże.

    Zamek bardzo ucierpiał w wyniku działań wojennych w 1945 roku. Straty zamku ocenia się na 50 procent, a malborskiej starówki na 80 procent. Praktycznie całkowitego jej zniszczenia dokonano w latach czterdziestych. W latach sześćdziesiątych powstało tu Osiedle XX-lecia PRL.

    W latach pięćdziesiątych opiekę nad zamkiem sprawuje PTTK. W 1957 roku odbyły się obchody 500-lecia wyzwolenia Malborka. Akcję tą, mające na celu zwrócenie uwagi na stan zabytku, doprowadziły do utworzenia tu 1 stycznia 1961 roku Muzeum Zamkowego. W 1997 roku kompleks został wpisany na Światową Listę Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO.

   Zobacz również: Stare pocztówki