Fragment książki pt.    "Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego"    Autor: Wiesław Niesiobędzki, Iława, 2003    Wszelkie prawa zastrzeżone.    Tekst zamieszczony za zgodą autora.

Januszewo niem. Januschau

    W odległości 12 km od Susza, między jeziorami: Czerwica, Januszewskie, Łabędzie, Osz i Piotrkowskie leży wieś Januszewo. W dokumentach nazwa tej miejscowości po raz pierwszy pojawiła się w 1312 roku, gdy Januszewo było jeszcze niewielką osadą leśną, założoną na miejscu osady pruskiej i grodu warownego. Ślady grodu w postaci nieznacznie zagłębionej fosy i resztek wału obronnego zachowane w parku pałacowym, odnaleźli w połowie lat 90–ych archeolodzy z Elbląga. Otoczona lasami osada prawa wiejskie otrzymała od kapituły pomezańskiej w roku 1362, w akcie lokacyjnym wydanym na prawie chełmińskim wymienieni są świadkowie lokacji Andrzej i Henryk z Michałowa.

    Wieś na mocy dokumentu lokacyjnego otrzymała 67 włók gruntów w tym 8 włók przyznano w dziedziczne używanie zasadźcy i 4 włóki na wyposażenie kościoła, który tu istniał od samego początku i zniszczeniu uległ w XV wieku podczas wojen polsko–krzyżackich.

    Ponieważ w aktach pokoju toruńskiego z 1466 roku Januszewo występuje jako wioska należąca do parafii Olbrachtówko, należy sądzić, że zniszczonej i wyludnionej na skutek wojen wioski nie było stać na budowę drugiego kościoła.

    W wieku XVII Januszewo, kapituła biskupa Pomezanii sprzedała rodzinie von Auerswald, posiadającej duże majątki ziemskie w okolicach Boreczna. Nowi właściciele wsi zbudowali w rozległym parku położonym kilkaset metrów od wsi dość okazały pałac. Dwukondygnacyjna rezydencja Auerswaldów postawiona na fundamencie z kamienia granitowego, miała kształt wydłużonego prostokąta z dwoma bocznymi skrzydłami.

    W wieku XVIII od Auerswaldów, Januszewo kupił polski szlachcic Ostrowski herbu Topór, w tym czasie wieś liczyła 24 dymy. Polski właściciel Januszewa musiał być dość zamożnym dziedzicem, gdyż stać go było nie tylko na przebudowę pałacu w charakterystycznym dla XVIII stulecia stylu klasycystycznym, lecz również na postawienie nowych zabudowań dworskich, dużej gorzelni przy drodze prowadzącej z Januszewa do Solnik oraz szkoły wiejskiej.

    W wieku XIX, Januszewo z pałacem i dobrami ziemskimi od rodziny Ostrowskich kupił Karl Wilhelma von Besser. Ten kolejny właściciel Januszewa piastujący w latach 1808 – 1830 stanowisko landrata suskiego (starosty powiatu Susz) przebudował pałac w stylu późnobarokowym.m. W roku 1873 majątek Januszewo razem z folwarkami: Boleszów, Solniki i Zabłocie kupił szambelan von Oldenburg. Oldenburgowie okazali się dobrymi dziedzicami i zapobiegliwymi gospodarzami dóbr januszewskich, pod ich rządami majątek się powiększył i został zmodernizowany. W roku1885 szambelan Elard von Oldenburg dokupił dobra ziemskie Brusiny o pow. 3800 mórg oraz liczące 2700 mórg dobra leśne Solniki.

    Po czym w powiększonych dobrach założył hodowlę owiec rasy merynos liczącą 3000 sztuk.

Pałac w Januszewie stan przed 1945 rokiem

    Na początku XX wieku szambelan Elard von Oldenburg piastujący wtedy funkcję landrata, dokonał kolejnej przebudowy pałacu. W wyniku przebudowy pałac otrzymał neobarokowe skrzydło, W środkowym ryzalicie na osi pałacu znajdowały się hol i salon, w częściach bocznych zastosowano, podobnie jak na piętrze układ dwutraktowy, charakterystyczny dla pałacowego budownictwa okresu baroku i klasycyzmu. Wszystkie sale parterowe przykryto stropami kasetonowymi z fasetą wydzielona pasmem gzymsu i oświetlono dużymi, prostokątnymi oknami sięgającymi podłogi. Zachowany do naszych czasów korpus pałacu w Januszewie składa się z kilku niejednolitych brył, zgrupowanych w cztery zespoły, które powstawały podczas kolejno dokonywanych przebudowań pałacu. Po śmierci szambelana Elarda von Oldenburg. w roku 1937 właścicielem pałacu i majątku Januszewo został jego wnuk Heinfried graf von Lehndorf, zamordowany 25 stycznia 1945 roku przez żołnierzy radzieckich, którzy jednocześnie splądrowali i spalili pałac i zabudowania dworskie.

    Brat ostatniego właściciela Januszewa – Hans graf von Lehndorf z wykształcenia lekarz, od rokun1945 pracował jako lekarz w szpitalu powiatowym w Suszu. gdzie opiekował się chorymi na choroby zakaźne.. W roku 1947graf Hans von Lehndorf dojeżdżający codziennie z Januszewa w trudnych powojennych warunkach do pracy w szpitalu powiatowym w Suszu, wyjechał do Niemiec i tam w latach 1954 – 1970 był naczelnym lekarzem w Bad Godesberg koło Bonn.

    Po wojnie dobra januszewskie weszły w skład Państwowych Nieruchomości Ziemskich, po czym w 1949 roku utworzono z nich Zespół Gospodarstw Rolnych, wtedy po robotach adaptacyjnych urządzono w pałacu szkołę, Klub Rolnika oraz mieszkania dla rodzin PGR-owskich

Pałac w Januszewie stan obecny

    W latach 70-ych PGR przekształcono w Państwowy Zakład Hodowli Zarodowej wchodzący w skład POHZ w Ulnowie. W roku 1975 na zlecenie POHZ Ulnowo opracowana została dokumentacja adaptacji pałacu z zamiarem przeznaczenia go na cele kulturalne i rekreacyjno – turystyczne.

    Rozpoczętego remontu jednak nie dokończono, gdyż przerwała go likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych w roku 1994.